धनगढी : सुदूरपश्चिम प्रदेशमा औलोका बिरामी घटदै गएका छन् । औलोका रोगीको उपचार तथा व्यवस्थान स्थानीय तहसम्म पुर्याइएका कारण बिरामीको सङ्ख्या घटेको हो ।
दीपायल स्थित सुदूरपश्चिम प्रदेश स्वास्थ्य निर्देशनालयका भेक्टर कन्ट्रोल निरीक्षक हेमराज जोशीका अनुसार चालु आर्थिक वर्षको अहिलेसम्म औलाका ५३ बिरामी फेला परेकोकामा आयातित बिरामीको सङ्ख्या ४८ रहेको छ ।
स्थानीय बिरामी पाँचजना मात्रै फेला परेका छन् । सबैभन्दा खतरनाक मानिने प्लाज्मोडिएम फाल्सिपारम परजीविबाट सातजना सङ्क्रमित भएका छन् । तीमध्ये आयतित बिरामी छ र स्थानीय एकजना रहेका छन् ।
प्लाज्मोडियम भाइभ्याक्सले मन्द किसिमको सङ्क्रमण गराउने भए पनि प्लाज्मोडिएम फाल्सिपारमका कारणले बिरामीको सबैभन्दा बढी ज्यान गएको पाइन्छ । लामखुट्टेको टोकाइबाट औलो लाग्ने गर्दछ ।
यो रोग प्लाज्मोडियम समूहका प्रोटोजोआ परजीवीहरूका कारण लाग्ने गर्दछ । ती परजीविलाई पोथी एनफिलिज लामखुट्टेले एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा सार्ने गर्दछ । भारतमा रोजगारी गरेर फर्कनेहरुमा औलोको सङ्क्रमण बढी देखिएको छ । भारतमा असुरक्षित तरिकाले बस्ने र फर्कदा औलाका जीवाणु बोकेर फर्कने भएकाले औलो नियन्त्रण गर्न चुनौती भएको निरीक्षक जोशी बताउँछन् ।
उनका अनुसार औलोका ८० देखि ९० प्रतिशत रोगी आयातित छन् । ‘आयातित बिरामी र जलवायु परिवर्तनका कारण पहाडी तथा हिमाली जिल्लामा समेत औलोको सङ्क्रमण देखिनु चुनौतीपूर्ण रहेको छ’ निरीक्षक जोशीले भने ‘यसको निवारणका लागि औलो सर्भिलेन्स रणनीति अनुसार कार्य अगाडि बढाएका छौँ ।’
रणनीति अनुसार औलो रोग पहिचान गर्ने, रोग प्रमाणित भएमा तत्काल उपचार गर्ने, रोग देखापरेको व्यक्तिको घर र समुदायसम्म स्वास्थ्यकर्मीको टोली पुगेर रोग परीक्षण गर्ने, उपचार गर्ने कार्य गर्दै आइएको र यस कार्यले समुदायमा थप औलो लाग्न नपाउने हुँदा रोगीको सङ्ख्या घटदै जाने उनको भनाइ छ ।
औलो रोग देखा परेको स्थान वरिपरी रोग सार्ने लामखुट्टे छ छैन, लामखुट्टे उत्पादन हुनसक्ने स्थान छ छैन भन्नेबारे अनुसन्धान गर्दै आइएको उहाँ उल्लेख गर्नुहुन्छ । यस कार्यले एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा रोग सर्ने प्रक्रियामा अवरोध आउने भएकाले रोगीको सङख्या घटदै गएको छ ।
आव २०७९–८० मा सुदूरपश्चिम प्रदेशमा एक सय १९ जनामा औलोको सङ्क्रमण देखिएकामा स्थानीय आठ जना र आयातित भारत लगायतबाट एक सय ११ जना पुगेका थिए । तीमध्ये प्लाज्मोडिएम फाल्सिपारमका १७ विरामी थिए । आयातित बिरामी १४ र स्थानीय तीन जनामा प्लाज्मोडिएम फाल्सिपारमको सङ्क्रमण देखिएको थियो ।
यसैगरी आव २०७८-७९ मा एक सय ७५ जना औलाका बिरामी देखा परेकोमा आयातित एक सय ५५ र स्थानीयवासी १६ जना बिरामी थिए । तीमध्ये प्लाज्मोडिएम फाल्सिपारमका आयातित १३ बिरामी फेला परेका थिए ।
‘विगतका वर्षको तुलनामा औलोका बिरामीको सङ्ख्या घट्नुमा प्रदेशका अधिकांश स्वास्थ्य संस्थामा औलो जाँचका लागि प्रयोगशाला स्थापना, आरडिटि कीट उपलब्ध हुनु, स्वास्थ्यकर्मीको क्षमता विकास गरेर औलो रोग समयमै पहिचान र व्यवस्थापन गरिनु रहेको छ’ निरीक्षक जोशीले भने ‘इन्टोमोलोजी प्रयोगशाला स्थापना गरेर औलो सार्ने लामखुट्टेको प्रभावकारी रोकथामका लागि प्रयास गरिएका कारण पनि औलो रोग घटदै गएको छ ।’
औलो रोकथाममा विगत दुई दशकदेखि ग्लोबल फण्डको सहयोगमा कीटनाशक विषादीयुक्त झुल समुदायमा वितरण हुँदै जानु र औलो रोकथामका लागि कीटनाशक विषादी छिड्कावको कार्यहुँदै आएकाले पनि औलो सार्ने लामखुट्टे नियन्त्रण भई रोकथाम हुदै आएको उनि बताउँछन् ।
सुदूरपश्चिममा अहिलेसम्म २४ लाखभन्दा बढी जनसङख्या औलोको जोखिममा छन् ।
