दीपक विष्ट/डोटी : भूकम्पले घर भत्काएको १ वर्ष भन्दा बढी हुँदा समेत डोटीका पूर्वीचौंकी गाउँपालिका वडा नम्बर ३ गैरा गाउँ पीडितको आवास निर्माण अझै सुरु हुन सकेको छैन । २०७९ कात्तिक २३ गते राति २ बजे खप्तड राष्ट्रिय निकुञ्ज क्षेत्रलाई केन्द्रबिन्दु भएर ५.७ म्याग्निच्युटको भूकम्प जाँदा गैरागाउँका अधिकांश घर क्षतिग्रस्त भएका थिए । साथै गैरागाउँले ६ जना गुमाउनु परेको थियो ।
भूकम्प गएको एक दुई हप्तासम्म राजनीतिक दलका आश्वासन र सङ्घ संस्थाका राहतले न्याय पाएका पीडितले त्यस यता निरन्तर आवास निर्माणको सर्घष गरी रहेका छन् । भूकम्पले बढी प्रभावित भएको गाउँमा समेत आवास निर्माणले सुरुवात समेत पाएको छैन । सो क्षेत्रका भूकम्प पीडितले गत वर्ष पुस माघको चिसो खुल्ला आकाश र पालमुनि बिताए पनि अझै आवास निर्माण हुन सकेको छैन ।
पुनः चिसोको महिना सुरु भएको छ । चिसोले बालबालिका र वृद्धिले निकै कठिनाइ भइरहेको गैरी गाउँका स्थानीय गणेश बोहराले बताए । ‘गत वर्ष पनि चिसो अनि असिनालाई छल्दै बितायौ फेरी चिसो सुरु भइसक्यौ खप्तड राष्ट्रिय निकुञ्ज तिर हिउँ पर्ने सुरु भइसक्यो उनले भने, –‘हामी त जसो तसो कटाउला तर वृद्धि र बालबालिकालागि कसरी बचाउने होला हजुर ।’
स्थानीय सरकार आवास निर्माणका लागि केन्द्र सरकारसँग बेला बेला गुहारेको भए पनि केन्द्र सरकार आश्वासन मै सीमित बनेको छ । अहिले सो क्षेत्रका पीडित आफ्नो सरकार नै नभएको गुनासो गर्छन् । ‘हाम्रो आफ्नो भन्ने त कोही छैन चुनाव लागेको बेला हुनाले घर घरमा आएका नेता अहिले फर्किएर हेरेका छैन चिसोबाट गत साल त बालबालिका र वृद्धि बचायौ खै अब कसरी बचाउने’ स्थानीय पीडित कल्पना बोहराले भने ।
लामो समय हुँदा समेत स्थानीय सरकार भने आश्वासन मै सीमित बनेको छ । प्रत्येक दिन भूकम्प पीडितले आफ्ना आशलाग्दा अनि जायज माग राख्दा गाउँपालिका भने निरीह भने स्थानीय हर्क बोहराले बताए । ‘१ वर्ष बित्ती सक्यो तर स्थानीय सरकार भने समन्वय गर्दै छौ अब अर्का महिनादेखि सुरु गर्छौ भन्दै कुरा आलटाल गर्ने लागेको व्यस्त छ’ – हर्कले भने । पीडितको घाउमा मलम लगाउनुको साटो आश्वासनले स्थानीय सरकारले अझ पिडा दिएको स्थानीयका गुनासा रहेका छन् ।
- स्थानीय सरकार भन्छ केन्द्र र प्रदेशले सहयोग नै गरेन, प्राविधिक पनि आएनन् !
गाउँपालिका अध्यक्ष राम प्रसाद उपाध्याय भने अस्थायी टहरा, तथ्याङ्क सङ्कलन र बजेटको सुनिश्चितता गर्न नै एक वर्ष लागेको बताउँछन् । ‘भूकम्प पीडितको अस्थायी टहरा बनाउन, कति घरमा क्षति भएको छ भनेर तथ्याङ्क सङ्कलन गर्ने, बजेटको सुनिश्चितता गर्ने र पुनर्निर्माण टोली आउन ढिलाइले एक वर्ष बितेको हो, उपाध्यायले भने, – ‘भूकम्प पीडितको राहतको लागि गाउँपालिकाको कोषमा ८० लाख रुपैयाँ रहेको छ अहिले पुनर्निर्माण गर्ने टोली तालिममा रहेको कारण समेत ढलाई भएको हो ।’
करिब २१६ घरहरू निर्माण गर्नु पर्ने भएकाले उक्त बजेट कम हुनेले अध्यक्ष उपाध्यायले बताए । यो बजेट कम हुने भएकाले केन्द्र र प्रदेश सरकारसँग समन्वय गरी रहेको उनले बताए । उनले भने, ‘आज मात्र जिल्ला सभामा बजेटको बारे कुरा गरेको छु प्रदेशसँगमा गरी रहेका छौँ । चिसो बढी रहेको हुँदा सक्दो छिटो भूकम्प प्रतिरोधक घर बनाउनलागि रहेको छु ।’
प्राविधिकहरू तालिममा भएको हुँदा अबको केही दिन भित्र आवास निर्माणको कार्य अघि बढ्ने उपाध्यायको तर्क छ ।
यता वडा न ३ का वडा अध्यक्ष खड्क धामी भने केन्द्र र प्रदेश सरकारबाट बजेट नपाउँदा पुनर्निर्माण रोकिएको बताए । ‘भूकम्प गएको एक वर्षभन्दा बढी भइसक्यो काम भएको केही छैन । न प्रदेशले हे¥यो न सङ्घीय सरकारले हे¥यो’ – ‘उनले भने, गाउँपालिकाले ८० लाख छुटाएको छ तर हामी केन्द्र र प्रदेशको पर्खाइमा छौँ’
अब गाउँपालिकाले बढी प्रभावित क्षेत्रमा आवास निर्माणका लागिकाम सुरु गर्ने बताए । अबको केही दिन मै प्राविधिक टोली जान्छ र मानवीय क्षति भएको क्षेत्रमा बस्ती निर्माणमा कार्य सुरु गर्ने छौ यही क्षेत्रमा ४५ घर निर्माण गर्नु पर्ने देखिएको छ । अहिलेलाई यो बजेटले ४÷५ वटा मात्र घर बन्ने देखिन्छ ।
- प्रदेश पनि स्थानीयको पिडामा मुख दर्शक
डोटीका भूकम्प पीडितको आवास निर्माणका लागि प्रदेश सरकारले समेत अभिभावकी भूमिका खेल्न सकेको छैन । भूकम्प गएको लामो समय हुँदा समेत प्रदेश सरकारले बजेटको सुनिश्चितता गर्ने सकेको छैन ।
डोटी क्षेत्र न १ का प्रदेश सांसद चक्र मल्लले भने आफूले पहल गरी रहेको भए पनि सुनुवाइ हुन नसकेको बताउँछन् । बजेटमा समेत भूकम्प पीडितका आवास निर्माणका लागि कुनै कार्य गर्ने नसक्नु मल्ल चुकेको स्थानीयहरूको आरोप गरेको छ । आफू प्रतिपक्ष भएका कारण प्रदेशमा उठाइ रहेका माग सत्तापक्षले पुरा नगरेको उनको तर्क थियो ।
तर, जनताको प्रतिनिधिले प्रतिपक्ष र सत्तापक्ष भने अल्झिनु नाटकीय खेल भएको स्थानीयको आरोप छ । ‘भूकम्प गएको बेला चुनाव नजिकिएको थियो मल्ल सर हाम्रो गाउँमा आए आश्वासनले हामीलाई मक्ख गराए’ गैरी गाउँका एक स्थानीयले भने,– ‘खै चुनाइजितेपछि त न हाम्रो आवासका लागि अभिभावकमय भूमिका खेलेका छन् । नत हामी चिसोमा पिरिलिँदा हाम्रो दुःख नै बुझेका छन् ? ‘
कन्द सरकारले समेत भूकम्प पीडितको माग सम्बोधनका लागि कुनै पनि पहल गरेको छैन । लामो समय सम्म आवास नबन्दा पिडामा रहेका सर्वसाधारणका लागि केन्द्रबाट एक रुपैयाँ बजेट जान सकेको छैन । डोटीका सङ्घीय सांसद प्रेम आले मगरले पनि यस विषयमा चासो नै नदिएको पाइएको छ ।
